Mamy kwiecień, co
przy cyklu wydawniczym „Artpunktu” oznacza, że jest lipiec. Żeby przedstawić
stan aktualny sztuki z perspektywy Warszawy, musiałbym wyjrzeć przez okno.
Spróbujmy. Przeginając się lekko przez balustradę widzę, że Tęcza stoi (choć w ciągu kilku tygodni
między pisaniem a drukiem sytuacja może się zmienić... odpukać), ma sześć
kolorów, no bo siedem to profanacja. Pewnie nie wszyscy z państwa widzą, a ja
widzę, że ma też system przeciwpożarowy. Trochę to zabawne, a trochę smutne, że
już w samym założeniu kolejnej odsłony Tęczy
Julity Wójcik trzeba było uwzględnić system, który ma ją gasić w razie palnego
ataku. Żeby jednak dokładniej opowiedzieć o tym, co w Warszawie słychać, choć
może nie w pierwszych dźwiękach, muszę z mieszkania wyjść i przespacerować się
na ulicę Chmielną 10 do Super Salonu – najlepszego salonu prasowego w Polsce.
Sklep jest niewielki. Pewnie salon w niejednym domu okazałby się większy. Podział wydaje się prosty: po prawej albumy fotograficzne i artbooki (tych jest w Polsce zadziwiająco dużo), po lewej najlepiej wydane magazyny – od erotycznego „Lui”, przez piłkarski magazyn „Green Soccer Jurnal”, aż po kanony drukarskiego szyku, czyli „Kinfolk”, „ACNE”, „Fantastic Man”, czy „Apartamento”. To są wzory. Ale nie o nich tu mowa, a o tych nielicznych perełkach z polskiego rynku wydawniczego. Tych jest coraz więcej i uzupełniają zbiór dobrych książek, które uratowały nas przed myśleniem, że jak książki to już tylko na tablecie (Mundin, Karakter, Bęc Zmiana, Czarne). No ale gazet, czy dla uściślenia miesięczników i kwartalników, łamane przez nieregularników, znajdziemy tyle, ile palców na jednej ręce. Ale za to jaka ta ręka jest ładna!
Renesans polskiej prasy „bez wstydu” ma swojego ojca Mike
Urbaniaka i ojca chrzestnego, grafika Edgara Bąka, i to ojciec chrzestny, Bąk,
jest tu postacią kluczową. Tworzona przez nich gazeta „WAW” kilka lat temu
wyważyła drzwi do „layoutu z ludzką twarzą”, który w polskiej prasie, pełnej
fatalnych reklam, okładek zadrukowanych piętnastoma różnymi fontami, był nader
konieczny. Magazyn „WAW”, darmowo rozprowadzany po miejscach spotkań i kultury
warszawiaków, nie tylko ograniczał się do wyboru ciekawych autorów. Drukowany
był na doskonałym papierze, dbał o liternictwo, układ strony, i – pewnie z
racji niskiego nakładu – nie zalewały go reklamy. Niestety, jak wszystko co
dobre, „WAW” szybko się skończył. Całe szczęście, Edgar Bąk nie poszedł na
zasłużone wakacje, bo działa dalej (o tym za chwilę).
Dziś prym w oszczędnym projektowaniu wiodą zdecydowanie
„Usta”, magazyn, który uratował nas przed myśleniem, że jak magazyn to już
tylko na tablecie. Była redaktor naczelna „Smaku”, Monika Brzywczy, po
perturbacjach z poprzednim „kuchennym” magazynem założyła magazyn „Usta”, w
którym „jemy, mówimy, całujemy”. Zabrała ze sobą graficzkę Magdę Powalisz,
która projektuje najmodniejszy dziś magazyn (ach, ta moda na jedzenie),
wyważony, subtelny, z najsmaczniejszymi sesjami fotograficznymi. „Usta” mogą i
powinny być wzorcem dla innych niszowych polskich magazynów zapatrzonych w
prostotę i minimalizm. A minimalne projektowanie zdecydowanie jest dziś w
modzie.
Zadziwiające, że prasa artystyczna, wydawałoby się najbardziej wrażliwa na problemy projektowania (choćby dlatego, że projektowaniem zajmują się z reguły absolwenci ASP), pozostaje daleko w tyle. Choć i tu zdarzają się wyjątki. Mógłbym rozpisać się o najciekawszym i wyprzedzającym czasy „Piktogramie” – magazynie prowadzonym przez Michała Wolińskiego – który kilka lat temu miał wszystko to, czym charakteryzuje się magazyn eksperymentalny: świetne teksty tłumaczone na angielski, dziesiątki stron poświęconych cyklom fotograficznym. Tyle tylko, że „Piktogram” z druku na razie zrezygnował i nie zapowiada się, żeby drukować miał coś jeszcze. Pozostaje „Szum”. Szurając dłonią po okładce, można w ciemno obstawiać inspirację włoskim „Nero Magazin”, zresztą cytatów z „Nero” jest jeszcze kilka – od spisu treści, po łamanie niektórych rozkładów. Dagna Nowak & Daniel Szwed z Moonmadness Studio zaprojektowali dla magazynu wydawanego przy warszawskiej ASP nie tylko font, ale i przypominający graficzne abecadło layout. Stąd też „Szum” to graficznie kombinacja dwóch szybkich prostych, skuteczna, przynajmniej na początek.
Drugim, jeszcze ciekawszym krokiem – po absolutnej prostocie – jest eksperyment. Jednak magazynów skorych do eksperymentów znajdziemy na półkach Super Salonu jeszcze mniej. Niezwykłą ewolucję przeszło „Zwykłe Życie”, w ostatnim wydaniu kwartalnik zmienił format, bo teraz przypomina niewiele większy od zeszytowego, przed liftingiem nie różnił się formatem od innych popularnych gazet. To chyba ukłon w stronę takich pism, jak „Offscreen” czy wspomniane już architektoniczne „Apartamento”.
Mówiąc o druku, nie sposób pominąć jego najważniejszego
aspektu – papieru. Ten z kolei jakiś czas temu pożegnał się z błyszczącym
efektem na rzecz całkowitego matu. Przypominający kartki ze szkolnego zeszytu
papier stał się tak obowiązkowy, że awangardą okazuje się powrót do śliskich
kartek (to, że się da, udowadnia „Picnic” – najciekawszy chyba zin
fotograficzny jaki miałem kiedykolwiek w ręku). U nas od kilku lat jest
„Monitor”. Drukowany na śliskim papierze i wbrew modzie na minimalizm zadrukowujący okładkę
„zajawkami” artykułów. Złośliwi nazywają magazyn polskim „Moncolem”.
Rzeczywiście, powierzchowne podobieństwo jest uderzające, ale magazyn, za
którego składem stoi nikt inny a Edgar Bąk, to pierwsze lifestylowe (choć
niskonakładowe) polskie pismo, za które nie musimy się wstydzić. Przynajmniej
graficznie.
„Coś kosztem czegoś”, jak mawiał klasyk. Czytając ostatni
numer „Monitora”, zdziwiłem się nie tylko ilością felietonów (tych na
kilkadziesiąt stron jest kilkanaście), ale i niskim poziomem niektórych
tekstów. W „Szumie” wciąż pojawiają się tak pasjonujące teksty, jak filipiki
aspirującej krytyczki na gorąco, która [– od kiedy obroniła pracę magisterską –
odpuściła już sobie walkę z moim niepełnym wyższym wykształceniem i zaczęła
punktować Iwo Zmyślonego. „Smak” i „Usta” lubią też gryzmolić teksty poniżej
przeciętnej, zmieniając się w quasi-poetyckie poematy kuchenne. Paradoksalnie,
to tekst ma się w tych magazynach najgorzej, być może z powodu młodego składu
dziennikarzy i niewielkiego doświadczenia redaktorów. Błędów w wierszówkach
więcej niż między wierszami, bo o odstępy dbają najlepsi graficy. Chwała
grafikom.
Urzeczony i chyba lekko zawstydzony wydawniczy mainstream
też poszedł grupową wycieczką do Super Salonu odrabiać lekcje. Niedawno nową
szatę graficzną odkurzył „Aktivist”. Po kilku latach informator miejski
nareszcie stał się nim nie tylko z nazwy i treści. Wreszcie gazeta zyskała
przejrzystość i nawigację. Parę lat czekania i się udało. Piątka z plusem.
Jeszcze wcześniej transformacje przeszedł borykający się z problemami
wydawniczymi „Maleman”, który dzięki wspólnym siłom fotografa Michała Szlagi i
graficzki Ewy Łubiarz nie ma się już czego wstydzić, nawet na półkach
zagranicznych salonów prasowych. Dzieje się też poza Warszawą. Ostatnio,
spacerując po Katowicach, natknąłem się na magazyn „Hilda”, śląskiego
Aktivista. Może jeszcze nieopierzony (do dystrybucji trafił dopiero pierwszy
numer), ale miejmy nadzieję zwiastujący wyjście prasy kolorowej poza obwód
województwa mazowieckiego.
Gdybym miał planować wycieczkę po Warszawie, Super Salon
wpisałbym do kajecika w podpunkcie drugim. Najpierw poszedłbym coś zjeść, ale
tu moja rekomendacja na wiele się państwu nie zda. A jeśli perspektywa spaceru
w cieniu Pałacu Kultury i Tęczy
państwu nie po drodze, zapraszam do „najlepszych księgarni” i salonów prasowych
na E, do których ostatnio przedarły się „Zwykłe Życie”, „Smak” i „Usta”. Resztę
proszę prenumerować, bo ponoć to najlepszy wyznacznik poczytności magazynu. Tak
mówią eksperci pod Tęczą.